Zonguldak’ın madencilik, emek ve endüstri tarihini belgeleyen ve kentin “yaşayan hafızası” olarak nitelendirilen Karbonifer Arşivi, bir kez daha sahipsiz kaldı. Ekrem Murat Zaman ve Mustafa Yüce tarafından yaklaşık 30 yıl boyunca büyük emekle toplanan, korunan ve bugüne ulaştırılan arşiv; Zonguldak Belediyesi’nin kararıyla Belediye Kültür Merkezi’nden (BKM) çıkarılıyor.
Arşiv, tarihi 1865 yılına, Bahriye Nezareti dönemine kadar uzanan Ereğli Kömür Havzası Maden Müdürlüğü’ne ait kitaplar, defterler, resmi yazışmalar ve dokümanlardan oluşuyor. Zonguldak, Bartın ve Karabük’ü kapsayan Türkiye’nin tek taşkömürü havzasına ait bu belgeler; yalnızca madencilik değil, aynı zamanda emek tarihi, madencilik eğitimi, devlet–sermaye ilişkileri ve sanayileşme süreci açısından da eşsiz bir kaynak niteliği taşıyor.
Kent Kitaplığı Hayali Bir Kez Daha Yıkıldı
Karbonifer Arşivi’nin yıllardır Kent Kitaplığı ya da kent müzesi olarak halka açılması için çok sayıda yerel yönetici ve iş insanıyla görüşmeler yapıldı. Ancak tüm girişimler sonuçsuz kaldı.
Son olarak arşiv, 6 Haziran 2024’te, Zonguldak Belediye Başkanı Tahsin Erdem’in onayıyla, Zonguldak Belediyesi personeli ve araçlarıyla Belediye Kültür Merkezi’nde bulunan bir depoya taşındı. Burada uzun soluklu bir çalışmayla envanter çıkarılması, belgelerin tasnif edilmesi ve teşhir-tanzim çalışmaları yapılması planlandı. Arşivin Kent Kitaplığı’na dönüştürülmesi için sponsor desteği de önerildi.
Ancak aradan aylar geçmesine rağmen herhangi bir çalışma başlatılmadı.
“Bu Kararı Beklemiyorduk”
Sürece ilişkin açıklamalarda bulunan Ekrem Murat Zaman, yaşananları “Zonguldak gerçeğinin en çarpıcı örneklerinden biri” olarak nitelendirdi. Zaman, kentlerin kimliğini kültürel miraslarıyla koruyabildiğini vurgulayarak, şunları dile getirdi:
Zonguldak’ın ekonomik ve sosyal gelişiminin taşkömürünün bulunmasıyla başladığını, kömür, demir ve enerji sanayisinin Cumhuriyet döneminde de bu kentin kaderini belirlediğini ifade eden Zaman, Ereğli Kömür Havzası’nın merkezinde yer alan Zonguldak’ın bu nedenle Türkiye endüstri tarihinin ortak belgesel mirasını barındırdığını söyledi.
Karbonifer Arşivi’nin yalnızca geçmişi anlatan belgeler olmadığını belirten Zaman, bu arşivin; kömür madenleri, maden işverenleri, yerli ve yabancı sermaye ile devlet arasındaki ilişkileri ortaya koyan, çok sayıda araştırmacıya yıllarca çalışma alanı sunabilecek eşine az rastlanır bir hacme sahip olduğunu dile getirdi.
Uluslararası Arşiv Konseyi’nin arşivlere yüklediği “hesap verebilirlik, şeffaflık, ortak belgesel miras ve toplumsal hafıza” rolüne dikkat çeken Zaman, bu belgelerin yok edilmesi ya da sahipsiz bırakılmasının kent kimliğine telafisi olmayan zararlar vereceğini ifade etti.
“Belediye Vazgeçti, Arşiv Geri İsteniyor”
Ekrem Murat Zaman, Kent Kitaplığı projesinden Zonguldak Belediyesi’nin vazgeçtiğinin kendilerine bildirildiğini, Belediye Kültür Merkezi’nde depolanan Karbonifer Arşivi’nin geri alınmasının istendiğini söyledi. Bu kararın, Belediye Kültür Merkezi Müdürü aracılığıyla 2025 yılı Ekim ayında sözlü olarak iletildiğini belirtti.
Bu gelişmenin kendileri için büyük bir hayal kırıklığı olduğunu dile getiren Zaman, “Umudumuzu yitirmeden bekliyorduk ancak bu sonucu beklemiyorduk” ifadelerini kullandı.
Arşiv Bugün Taşınıyor
Zonguldak Belediyesi’nin kararı doğrultusunda, Karbonifer Arşivi 15 Aralık 2025 itibarıyla Belediye Kültür Merkezi’ndeki depodan çıkarılmaya başlandı. Arşivin zarar görmeden korunabilmesi amacıyla yeni bir depolama alanı bulunduğu, bu süreçte Zonguldak Ticaret ve Sanayi Odası’nın da destek verdiği belirtildi.
Karbonifer Arşivi’nin geleceği yeniden belirsizliğe sürüklenirken, kent kamuoyunda “Zonguldak kendi hafızasına neden sahip çıkamıyor?” sorusu bir kez daha yüksek sesle sorulmaya başlandı.
